Waxaan dhawr jeer xusnay inay jiraan
waalid ilmahooda ku fara adayga, iskuna
daya inay ka badbaadiyaan mawjadahan aan
kala go’a
lahayn,
laakiin suurtagal ay u noqon waydo inay
ilmahooda samatabixiyaan. Waxaa jira
marar waalidka ama cid kaleba aanay
waxba ka tari karin badbaadinta
carruurta, dadaalkooduna uu noqdo hal
bacaad lagu lisay.
Reero badan oo kolkii hore isla qumanaa
ayay goor dambe runtu ka dabatimid oo
ogaaday inaanay awlaadi faro ugu jirin.
Sidoo kale qaar waalidiinta ka mid ah oo
wadankii jooga oo markii hore ilmahooda
soo diray si ay waxuun waxtar ah uga
helaan ayaa goor dambe waaya meel ay
jaan iyo cirib dhigeen. Waqti dambe ayaa
loogu warramaa inuu ilmahoodii
xarga-goosteen oo ay beerta galeen (xumaadeen),
amaba la yiraahdo hebla ama hebel waa
waashay amaba xabsi ayuu ku jiraa.
Waxaa la ii sheegay wiil isagoo kuray
yar ah soo raacay abtiyaashii oo ay
Yurub keeneen. Wuxuu ahaa Wiil
yaraantiisii uu waalidkii u soo dadaalay
oo ay Diinta wax ka bareen. Wuxuu gaaray
meel wiil da’diisa ah lagu ammaano
halkii ugu sarraysey oo ah inuu ahaa
wiil Qur’aanka xifdiyey.
Wuu caymo qabay intii uu abtiyaashii la
joogay, laakiin maalintii uu 18 jir
gaaray ayuu dalbaday inuu gooni u dago.
Guri ayaa la siiyey, xoogaa uu ku
noolaadana waa loo qoray.Goobtii wuxuu
ka helay wiilal badan oo da’diisa ah oo
markaa adduunyo afka u kala qaadday.
Asxaabtiisii ayuu dhinac ka raacay,
dabadeedna waxaa bilaambay dagaalkii
koowaad oo dhexmara isaga iyo iskuulkii
uu dhiganayey.
Waxbarashadii ayaa markii hore loogu
maaro waayey oo lagu kari waayey,
Cibaadana warkeeda daa, kadibna wuxuu
bilaabay inuu ku biiro bahda habeenkii
soo jeedda ee dhafarta. Xumaanba sidii
ay xumaan ugu sii dhiibaysay wuxuu
gaaray inuu xubin ka noqdo kooxo
sharwadeen ah oo bahda mukhaadaraadka
ah.
Abtiyaashi iyo dadkii yiqiinba isku daye
inay gabigaa uu iska xooray ka soo
qabtaan, qabanse kari waaye. Wiilkii
yaraa ee xaafidka ahaa, waalidkiina
xurquun ay ka heli jireen, wuxuu hadda
ku jiraa goob lagu daryeelo dadka waalan.
Dhalinyaro ay hore isku yaqiinneen ayaa
sheegay in markii la soo hayey wiilka ay
arkeen iyadoo la haysto oo la leeyahay
kiradii guriga ayuu bixin waayey kadibna
gurigii ayaa laga xirtay. Wixii uu
malaha heloba sigaar iyo qaad ayuu
siistaa, kadibna wuxuu ku dambeeyey
inaanu ka maqnaan jirin oo uu boos ku
yeesho baar khamriga lagu cabbo. Goor
dambe ayuu isku dhexyaacay, lana arkay
isagoo xiddigaha tirinaya oo isla hadlay.
Waxaa badan dhalinyaro sidiisoo kale ah
oo qaarkoodna xabsiyada ku abaadeen,
kuwana iyagoo raamo leh suuqyada
wareegaan. Wax badan ayay dhagahayaga ku
soo dhacday hebel wuu isku buuqay
dabadeedna irbad ayaa lagu dhuftay oo
meelahaa ayuu qashinka uruuriyaa oo uu
wareegaalaystaa.
Wiil dhalinyaro ah oo qoladaa isku
buuqday ka mid ah ayaa inta habeen
Toorrey guntiga gashaday la galay Hotel
weyn. Dhawr qof oo rag iyo dumar isugu
jira oo markaa cashaynaya ayuu nin
markaa xigay Tooridii dhabarka kaga
daabay. Qaylo iyo kala carar kadib waa
la qabtay, kadibna booliskii ayaa loogu
yeeray. Markii la waydiiyey waxa ku
bixiyey waxa uu falay wuxuu yiri: Oo
goormaan nimankan heshiinnay” Hadda
isagoo xasillan oo ciduu waxyeelo iska
daaye hadalkiiba gabay ayuu joogaa.
Dhalinyaradu markii ay muddo ku
dhexjiraan labadaa dhaqan ee is diidan
ee ah midka guriga muslimka ah ee ay ku
soo barbaareen iyo midka bulshada
galbeedka ee ay jaarka la noqdeen ayay
marka dambe qaarkood xargaha goostaan oo
ay fakadaan. Halkii ay u baxsadeen ayaa
waxaa haddana uga yimaada caqabado badan
oo aanay maarayn Karin. Waxay la qabsan
waayaan nolosha dadkii ay dhexgaleen,
waxaana ku yimaada dhibaatooyin badan oo
aanay iska difaaci Karin una babac dhigi
Karin. Taa ayaa waxay keentaa in
dhalinyaro badan nolosha ka dhacaan, oo
ay marka dambe waayaan meel ay u
ciirsadaan.
Arrimahaa waxay keenaan inay
dhalinyaradii meel dhexe ku lumaan oo ay
reerahoodiina ka soo tagaan, bulshadii
ay u galeenna ay la qabsan waayaan.
Reerkoodii waji uma yaal oo kuma
dhiirran karaan inay dib ugu noqdaan,
qoladii ay u tageenna soo tufe oo naf
uma hayaan, markaa waxay noqdaan “Hal
nin gurrani dheelmay dhinacna uma
fayooba”
Waa
sidee
xaalka
ubadkeena
kunool
qurbaha
Q. 15 |
|
KALA
DUWANAANTA
DHAQANKA
IYO
QAANUUNKA
Waxaa in
badan
lagu
halqabsadaa
in
deegaanku
yahay
tuug wax
xada
midka
ugu
dhagarta
badan oo
aan la
garan
xilliga
uu wax
xadayo
iyo
waqtiga
uu soo
aaddan
yahay.
Si sibiq
ah oo
aan la
dareemi
karin
ayuu
qofka ku
soo
galaa,
dabadeedna
waxaa
maalinta
dambe la
arkaa
qofkii
oo uu
hoggaan
ku ritay.
Waxaan
meelo
hore ku
xusay
saamaynta
xoogga
badan ee
deegaanku
ku
leeyahay
bulshada,
iyo sida
aan
qofna
uga
fakan
karin.
Deegaanku
kaligii
wax
iskama
badalee,
waxa wax
badalaa
waa
bulshada
deegaankaa
ku nool.
Soomaalidu
waxay ku
maahmaahdaa;
Dariskaagu
waxaan
Caddaan
iyo
Madow
ahaynba
waa ku
galiyaa.
Waa
sababtaa
midda
Islaamku
u
adkeeyey
in qofka
muslimka
ahi
deegaan
ka
dhigto
waddan
aan
muslim
ahayn.
Ummaddii
Muslimka
ahayd ee
u qaxday
wadamada
galbeedka
waxay u
tageen
dad ay
dhinac
walba ku
kala
duwan
yihiin.
Haddii
ay ahaan
lahayd
Diin,
Dhaqan,
Qaanuun
iyo sida
loo nool
yahayba.
Diin iyo
dhaqan
waa waxa
ugu
muhiimsan
ee
ummadi
isku
aanaysato
ama isku
xiriiriso,
kala
duwanaanshuhu
haddii
uu
labadaa
arrimood
galona
waa adag
tahay in
la helo
wax kale
oo ummad
xiriirin
kara.Waa
Ummad
qaanuunkeeda
iyo
dhaqankeedu
ku
dhisan
yihiin
waxay
iyagu
gacantooda
ku
samaysteen,
halka
qofka
muslimka
ahi
aaminsan
yahay in
la raaco
qaanuunka
ALLAAH
dunida
ugu talo
galay.
Waa kaaf
iyo kala
dheeri
iyo
arrimo
aan
marna la
iswaafajin
karin.
Qaanuunka
galbeedku
wuxuu ku
dhisan
yahay oo
uu ku
sar
go’an
yahay
hadba
sida
waafaqsan
dhaqankooda
iyo
noloshooda.
Tusaale
haddii
aan u
soo
qaadanno
qaabka
qoyska;
Waxa
qoyska
galbeedku
ka
kooban
yahay
labada
waalid
iyo hal
ama laba
ilmood,
noloshooduna
intaa
ayay ku
sar
go’an
tahay.
Qaanuunka
reerka
ku
saabsan
waxaa
lagu
jaangooyey
qoyskaa
tirada
yar ee
dhawrka
qof ka
kooban.
Halka
laga
yaabo in
qoyska
muslimka
ah ee
qaxa ku
tagay uu
ka
kooban
yahay
lix ilaa
tobaneeyo
qof.
Qoyskaas
isagoon
dhib
kale loo
gaysan
ayaa
nidaamka
qoyska
reer
galbeedka
u dagsan
wuxuu ku
noqdaa
culays
aanay
labada
waalid
ka soo
bixi
karin.
Waxaa
iyaga
hoodo
iyo
ayaan u
ah in
lamaanihiiba
uu laba
ilmood
haysto,
ciddii
ka badan
doontaana
waxay u
arkaan
qolo aan
marna la
qabsan
karin
nolosha
casriga
ah,
khilaafsanna
jaangooyada
taranka
dadka
dunidu u
dhigtay.
Gabar
reer
galbeed
ah ayaa
ALLAAH
da’dii u
horraysey
wuxuu ku
beeray
mataano,
waxayna
dhashay
wiil iyo
gabar.
Iyadoo
aad u
faraxsan
oo gabar
kale u
sheekaynaysa
ayay
tiri:
Waxaan
jeclaa
inaan
laba
ilmood
dhalo,
oo
waliba
kala ah
wiil iyo
gabar.
Nasiibkayga
hal mar
ayaan
dhalay
oo ilmo
dambe
uma
baahni.
Dhanka
waxbarashada,
waxaa
wadamada
galbeedka
u dagsan
in
iskuulka
iyo
gurigu
wada
shaqeeyaan,
iskana
caawiyaan
waxbarashada
carruurta.
Waxaa
kale oo
waalidka
looga
baahan
yahay
inuu
tago
kulamada
waalidiinta,haddii
ay noqon
lahayd
kulan
guud ama
mid gaar
ahba.
Waa
arrin
wanaagsan
in
waalidka
iyo
macallimiintu
wada
shaqeeyaan,
laakiin
waxaa
laga
yaabaa
hal reer
oo
muslim
ah in
ilaa
dhawr
ilmood
ay
iskuulka
aadaan,
dhawrna
ay
xannaanada
aadaan,
qaar aan
labadaba
gaarinna
ay
guriga
joogaan.
Waxaa la
arkaa in
aabbihii
shaqeeyo
oo aanay
u
suurtagalin
inuu
dhammaan
kulamadii
waalidiinta
ka qayb
galo,
hooyadiina
aanay ka
badin
karin
inta ay
guriga
ku hayso.
Dhawr
kulan
haddii
uu
waalidkii
iman
waayo
waxaa
loo
arkayaa
inuu
yahay
qof
qayrumasuul
ah,
sababtoo
ah
sharcigooda
ayaa
oranaya
waalidkii
aan
kulamada
iman
inuu
yahay
qof aan
masuul
ilmaha
ka qaadi
karin.
Iyagu
waxay
wax ku
goosanayaan
reer leh
laba
ilmood
ee ma
oranayaan
reerkani
carruur
badan
ayuu
leeyahay,
sidaa
darteed
uma
suurtagalayso
inuu
kulan
walba
yimaado.
Waxa
kale oo
aan
dhacayn
in
qaanuun
cusub
loo
dajiyo.
Arrinkaa
wuxuu
reero
badan ku
keenay
inay
ilmihii
dayacmaan,
sidaana
ay
gacanta
uga
baxaan,
marmarna
ay
keentoba
in
ilmihii
lagala
wareego.
Sidoo
kale
waxaa la
mid ah
isbitaalada
oo laga
yaabo in
ilmihii
loo
sameeyo
ballan
dhakhtar.
Dhakhtarku
wuxuu
isagu
fiirinayaa
maalinta
uu
firaaqada
yahay ee
oran
maayo
reer
hebel
talow
waqti ma
helayaan
ay
ilmaha
kuugu
keenaan.
Waxaad
mar
walba la
kulmi
waalid
ka
welwelsan
ballan
dhakhtar
oo ay
baajiyeen
kadib
markii
ay
waayeen
waqti ay
ilmaha
ku
geeyaan.
Waxaa
markaa
imanaysa
in
dhakhtarkii
iyo
waalidkii
isku
dhacaan,
mararna
waxayba
keentaa
in
arrinkoodu
dacwo
gaaro.
Mararka
qaarkood
waxaad
ku arki
goobaha
caafimaadka
hooyo
kaliya
oo wadda
dhawr
carruur
ah. Mid
ay
xawlka
ku
waddo,mid
ay
daadihinayso.
Qofkii
aan la
socon
xaalka
wuxuu
moodi in
dhammaan
carruurtu
wada
jirran
yihiin.
Ma
jirranee,
waxaa
buka uun
mid ka
mid ah,
kadibna
intii
kale cid
looga
soo tago
ayaa la
waayey,
Aabbihiina
inuu
shaqo
jiro ama
aanuba
joogin
ayaa
laga
yaabaa,
waxayna
noqotay
markaa
in la
soo wada
kexeeyo.
Isbitaalada
kaliya
maahane
meel
kasta
muuqaalkaas
waad ku
arki,
haddii
ay noqon
lahayd
dukaamada,
xafiisyada,
goobaha
la isugu
yimaado,
goobaha
basaska
iyo
tareemada
laga
raaco
iwm.
Markii
aad la
kulanto
gabar
soomaaliyeed
oo la
harjadeysa
koox
ilmo ah,
oo
lagaba
yaabo in
qaarkood
isku
nuug
yihiin,
oo ay
hareer
walba ka
xigaan
wajiyo
tuban oo
aan
gacalo u
hayn,
amaba il
quursi
ku
fiirinaya
run
ahaantii
maahan
muuqaal
ku farax
galinaya.
Waa sidee xaalka ubadkeena kunool qurbaha Q.16aad |
|
Dhibaatooyinka kala duwanaanta dhaqanka iyo qaanuunka ee aan qaar soo xusnay waxay iyana ka jirtaa goobaha shaqada. Wadamada galbeedka qaarkood waxaa qofka shaqaalaha ah loo ogol yahay sanadkii dhawr jeer inuu fasax shaqada ka qaato si uu ugu qabsado arrimaha gaarka u ah ee ku yimaada, haddii ay noqon lahayd ilmo ka xanuunsada, geeddi galay iwm.
Qoyska ka kooban tobaneeyo qof oo ku nool galbeedka waxaa la arkaa in bil walba arrin cusubi ku timaado oo uu waalidku u baahdo fasax. Waxaa aabbayaal badan ku yimaada inay maqnaansho iyo fasax badan dartood shaqadoodii ku waayaan.
Waxaa ka dhaca goobaha shaqada doodo iyo isqabqabsi badan oo ka iman kara dhinacyo badan. Waxaad maqli su’aalo badan oo la waydiinayo culimada oo intooda badan ku saabsan khilaaf dhexyaal shaqaalaha iyo loo shaqeeyayaasha. Qaar ayaa leh waxaa naloo diiday inaan salaaddii jimcaha soo tukanno, qaar leh waxaa nalagu qasbay inaan khamri iyo wax la mid ah qaadno, qaar leh waxaa shaqo naloogu diray goobaha baararka khamriga iyo wax la mid ah. Shaqaalihii muslimka ahaa wuxuu is leeyahay waxaa lagu xadgudbayaa diintaadii markaa waa inaad difaacdaa, loo shaqeeyihiina wuxuu ku fakari qofkani shaqo uma baahna, illeyn qaanuunka u dagani wuxuu sheegayaa qofkii shaqo loo diro diida inay dambi weyn tahay.
Waxaa taa ka markhaati kacaya dooddii muddada taagnayd ee ka dhaxaysay taksiileyda gobol maraykanka ka mid ah oo u badnaa muslimiin iyo hay’adaha taksiyada leh iyo kuwa ku shaqada leh garoomada. Waxaa la isku qabtay taksiilaydii oo diiday inay qaadaan dadka khamriga wata iyagoo ka duulaya xadiiskii Nabiga NNKA ee lacnadayey qofka khamriga cabba, midka qaada….., iyo nidaamka maraykanka u yaal oo dhigaya in la qanciyo macaamiisha. Waxaa adkaatay in la is waafajiyo Xadiiskaa Nabiga iyo qaanuunka maraykanka.
Waxaa sidoo kale isdiidkaasi ka jiraa goobaha waxbarashada, laga bilaabo xannaanada ilaa jaamacadaha. Maadooyinka lagu qaato iskuulada waxaa ku jira kuwo si toos ah uga soo horjeeda Islaamka. Waxaa ka mid ah maaddo ku saabsan diimaha oo la leeyahay waa in ilmuhu bartaa diimaha, wadamada qaarkoodna maaddadaasi waa qasab. Maadadaa ujeedada dhabta ah ee laga leeyahay waa sidii loo faafin lahaa diintooda oo waa arrin dacwo ah, carruurtana loogu yeerayo qaadashada masiixiyadda. Waalid badan oo muslimiin ah ayaa isku dayey inay arrintaa ka dhiidhiyaan oo doodo badan ka sameeyey, runtuse waxay tahay inay tahay wax adag inay qoysas yar oo loo arko inay qaxooti yihiin wax ka badalaan manhaj dawlad u dagsan, taas oo iskaba daa inay joojiyaane raba inay dibadda u suuqgeeyaan oo wadamo kale ku faafiyaan.
Ismaandhaafkaasi bulsho uu ka dhexjiro, sidee marka uga suurtagalaysaa oo looga filaa in la helo isku duubni iyo isfahan mujtamaca dhexdiisa ah. Waa culays runtii labada dhinacba dareemayaan, qolo walbaana iyadu isla gar leedahay.
Nin madax ka ah shirkad ayaa doodi dhex martay isaga iyo nin Muslim ah oo u shaqeeya. Muran soo noqnoqday oo gayeysiiyey in ninkii shaqaalaha ahaa uu shaqadiisii ku waayo, ayaa maamulihii shirkadda iyo ninkii maalin wada hadleen. Maamulihii shirkadda waxyaabihii uu ku dooday waxaa ka mid ahaa: Intaan wadankayagii kuu ogolaannay adigoo qaxooti ah, kadibna sharci iyo shaqo isugu kaa darnay, ayaad markii gaajadii kaa hartay oo murqo kuusan aad la soo baxday annagii abaalka kuu galnay nagula soo noqotay. Waa Eygaaga cayili ha ku cunee! Halka kan kalena leeyahay: Waa nin aad u xun oo islaamka neceb oo cunsuri ah, wax kale iguma maagin oo aan islaanimada ahayn.
Wadamada qaar soomaalida waxaa looga yaqaan dad mashaqaystayaal ah oo jecel inay dariiqyada istubaan Sidoo kale inay yihiin dad aan waxba baran, halka qawmiyado kale oo ka soo jeeda wadamada muslimiinta qaar ka mid ah aad maqli iyadoo la leeyahay waa dad shaqaysta, waxna barta. Miisaanka ama baaritaanka ay hay’adaha arrimahaa ku andacoodaa ay wax ku jaangooyaan waa mid ku salaysan sida ay iyagu wax u arkaan, ee kuma joongooyaan umana fiiriyaan bulsho kala dhaqan ah, kalana diin ah. Mar walba iyaga waxaa ammaan mudan ciddii qaadata dhaqankooda iyo afkaartooda si fiicanna ugu dhexmilanta.
Runtii dadku iskuma jiro oo waxaa la helayaa kuwo badan oo soomaali ah oo sifadaa la sheegay leh, oo dariiqyada oo ay ku sheekeeyaan waa kuu roonaan lahayde, qaad iyo mukhaadaraad godad kula jira. Waxa kale oo la helayaa kuwo badan oo shaqo u heellan, laakiin ama waayey, ama loo diiday iyadoo loo fiirinayo muuqaalkiisa oo raad diimeed ka muuqdo, amaba isku qaadi waaya shaqooyin badan oo ay helaan arrimo diineed dartood.
Kala duwanaantu waxay sidoo kale ka timaaddaa habdhaqanka qoyska. Qoyska galbeedka ninka iyo naagtu waxay u siman yihiin-sida ay leeyihiin-maamulka, dhaqaalaha iyo shaqada guriga. Markaa macnuhu waxaa weeye inaanu reerku hoggaan lahayn iyo kala dambayn. Runtii waa arrin khilaafsan caqliga saliimka ah. Waxaa reerka lagu sheegaa dawlad yar, dawladina kama maaranto kala dambayn iyo kala sarrayn. Waxaa la sheegaa in hal maalin oo dawladi madaxweyne la’aan ahaato dibdhaca ku dhaca inuu la mid yahay midka ku dhaca dawlad toban sano musuqmaasuq ku jirtay. Markaa waa sidee xaalka dawlad aan waligeedba madaxweyne yeelan.
Islaamku wuxuu farayaa kala dambayn iyo ismaqal, illaa nabigu NNKA ka amray in haddii laba qof safar wada galaan ay mid ka mid ah madax ka dhigtaan. Reerka waxaa islaamku u dhisay qaab aan oran karno markaan fahanka soo dhaweyno wuxuu la mid yahay midka dawladda. Aabbuhu wuxuu reerka ka joogaa halka madaxweynuhu dawlada ka joogo, hooyaduna waa ku xigeen, halka awlaadana laga dhigo shacabkii. Reerkii muslimka ahaa oo kala dambayntaa wata ayaa wuxuu marti u noqday bulsho qaab-nololeedka qoysku yahay isfeeryaac iyo kala dambeyn la’aan. Wuxuu nidaamkoodu ka soo horjeedaa qaabka islaamka reerka u ratibay oo ah; Aabbaha-hooyada-carruurta, halka galbeedka lagu sheego; Carruurta-hooyada-aabaha. Qaar ayaaba carruur iyo reerba ka doorbida Ey yar oo uu suuqyada la wareego, gurigana wehel uga dhigto.
Qaybta tan xigta ayaan ku soo bandhigi doonaa inshaa ALLAAH qiso ka dhacday wadan ka mid ah wadamada galbeedka, oo runtii sawir dhab ah ka bixinaysa arrimahaa qoysaska. |
Maqaalada la xiriira ee Cabdulqaadir C. Diini
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Waa
sidee
xaalka
ubadkeena
kunool
qurbaha
Q.17aad |
|
Bal aan
halkan
ku soo
aroorinno
qisadii
aan
qoraalkii
hore ku
ballansanayd
ee
qaybtan
noogu
muddaysnayd.
Shiikh
culimada
Islaamka
ka mid
ah oo
booqday
wadan ka
mid ah
wadammada
Galbeedka
ayaa
waxaa u
yimid
nin
muslim
ah oo
wadankaa
muddo
joogay,
wuxuuna
uga
qiseeyey
arrin
isaga ku
dhacday,
wuxuuna
sheekadiisa
ku
bilaabay
sidatan:
Shiikhow
waxaan
daganaa
wadan
wadamada
muslimka
ka mid
ah. Dhan
walba
Addinka
Masaajidda
ayaan
maqli
jiray,
salaadahana
waan ku
tukan
jiray.
Maanan
arki
jirin
kaniisad
iyo
saliib
toona,
dhawaqeedana
dhagtaydu
maanay
maqal.
Runtii
ma
haysan
nolol
aad u
wanaagsan,
guri
weynna
kuma
noolayn,laakiin
gurigayga
yar
ayaan
boqor ku
ahaa,
xaaskayga
iyo
carruurtaduna
igu
hareeraysnaaayeen.
Waxaan
la
socday
halka
ilmahaygu
aadayaan
iyo
cidda ay
la
socdaan.
Xaalkaa
anigoo
ku jira
ayaa
qaar
qaraabadayda
ka mid
ah ii
gacan
haadiyeen,
waxayna
ii
qurxiyeen
inaan u
haajiro
wadamadaa
hore u
maray oo
aan ka
helayo
nolol,dhalasho
iyo
nabadgalyo.
Taladaa
ayaan ku
kadsoomay
oo
waxaan
imid
yurub.
Waa la i
qaabilay,
waxaana
la i
dajiyey
guri
weyn
aniga
iyo
reerkaygiiba.
Addinkii
masjidka
waxaa ii
badalay
ganbaleelkii
kaniisadda,
wajiyadii
muuminiinta
ee
ifayey,
nuurkana
lagu
dheehay
waxaa ii
badaley
wajiyo
tuban oo
aan
farxadi
ka
muuqan,
laakiin
raaxadii
dhalanteedka
ahayd
ayaa i
halmaansiisay
oo iga
indha
tiray
inaan
arrinkaa
si dhab
ah ugu
dhabbagalo.
Muddo
kadib
ayaan
xoogaa
ku
baraarugay
xaaladda
adag iyo
fasahaadka
dhulka
yaal.
Waxaan
bilaabay
inaan
reerkaygii
iyo
carruurtaydii
u baqo.
Maalin
maalmaha
ka mid
ah ayaa
albaabkii
guriga
la soo
garaacay,
saa waa
gabar
yar oo
leh
waxaan
saaxiib
nahay oo
isku
iskuul
nahay
hebel
waxaanan
rabaa
inaan u
tago.
Waan
cayriyey
oo u
cagajugleeyey,
wiilkaygiina
waan ku
canaantay.
Laba
maalmood
kadib
ayaa
hadana
waxaa
albaabka
soo
garaacay
wiil
dhalinyaro
ah oo
leh
waxaan
saaxiib
nahay
hebla.
Sidii oo
kale
ayaan
eryey,
reerkiina
waxaan
isugu
yeeray
kulan
degdeg
ah,
waxaanan
soo
saaray
amarro
iyo
qodobo
aan
cidina
dhaafi
karin,
waa
mamnuuc
isdhexgalku…waa
mamnuuc
in
guriga
laga
baxo
illaa in
masjidka
ama
iskuulka
la
aadayo
mooyee….mamnuuc
in lala
sheekaysto
dhalinyarada
wadankan….mamnuuc…..mamnuuc.
Waxaan
bilaabay
inaan
dabagal
ku
sameeyo
amarradii
aan
bixiyey,
waxaanan
dareemay
in
arrinkii
wax iska
badalay,
illaa ay
dhacday
masiibadii
weynayd!!
Maalin
ayaan u
baxay
adeeg si
aan u
soo
iibiyo
waxyaabo
guriga
looga
baahnaa.
Markii
aan ku
soo
noqday
gurigii
anigoo
adeeggii
la
ciiraya
mise
boolis
ayaaba
gurigii
jooga.
Waan
yaabay
oo aan
is iri
talow ma
gurigii
ayaa wax
ka
dheceen
mise
tuugo
iyo
balaayo
kale
ayaa soo
weerartay
oo kuu
dabamartay?
Illeyn
aniga
ayaaba
la i
sugayaa!!
Intii
aan
maqnaa
ayaa
xaaskaygii
iyo
gabar
aan
dhalay
booliska
aadeen,
waxayna
u
gudbiyeen
cabasho
dhan iga
ah oo
oranaysa
inaan
xorriyadda
ka
qaaday
oo aan
si xun
ula
dhaqmo
oo aan
guriga u
diiday
in
asxaabtoodu
ku soo
booqdaan
iwm.
Booliskii
arrintii
ayey ii
soo
gudbiyeen
wayna i
kexeeyeen,
wax yar
kadibna
maxkamad
ayaa la
i saaray
waxaana
la igu
xukumay
saddex
sano.
Reerkaygii
iyo
carruurtaydii
Caddaaladdii(!!)
waxay
dajisey
guri
weyn oo
ku yaal
magaalo
kale oo
aan
ahayn
middii
la igu
xiray,reerkuna
ii
daganaa.
Ilaa
hadda ma
aqaan
cinwaankooda
la
iimana
ogola
inaan la
xiriiro,
xaalkoodana
kama
warqabo.
Wuxuu
illaaway
inuu
joogo
wadan la
yiri qof
walba
xumaanta
xor
ayaad u
tahay oo
waxaad
doonto
ayaad
samayn
kartaa,
wixii
wanaagsanna
wixii ay
bulshadu
kula
qaadato
mooyaane
cidna
kuma
qasbi
kartid,
halka uu
isagu ka
yimid
wadan
wixii
wanaagsan
xor loo
yahay,
wixii
xunna
qof
kasta ay
saaran
tahay
inuu ka
hortago.
Wuxuu
malaha
maskaxda
ku hayey
xadiiskii
oranayey:
Ninka
reerkiisa
ayaa la
raaciyey,
isaga
ayaana
la
waydiinayaa
aakhiro!
Ma oga
in
masuuliyad
iyo
ragannimo
ay ugu
dambaysay
markuu
wadankiisii
ka soo
tagey,
haddii
uu
laba-xiniinyood
ahaana
uu
xiniinyihiisii
soo
aasay,
haddana
aanu
cidna
masuul
ka ahayn
ee ay
yihiin
uun dad
xaafad
ku wada
nool oo
qof
walba
meel
kale
looga
taliyo.
Waa sidee xaalka ubadkeena kunool qurbaha Q. 15 |
|
KALA DUWANAANTA DHAQANKA IYO QAANUUNKA
Waxaa in badan lagu halqabsadaa in deegaanku yahay tuug wax xada midka ugu dhagarta badan oo aan la garan xilliga uu wax xadayo iyo waqtiga uu soo aaddan yahay. Si sibiq ah oo aan la dareemi karin ayuu qofka ku soo galaa, dabadeedna waxaa maalinta dambe la arkaa qofkii oo uu hoggaan ku ritay.
Waxaan meelo hore ku xusay saamaynta xoogga badan ee deegaanku ku leeyahay bulshada, iyo sida aan qofna uga fakan karin. Deegaanku kaligii wax iskama badalee, waxa wax badalaa waa bulshada deegaankaa ku nool. Soomaalidu waxay ku maahmaahdaa; Dariskaagu waxaan Caddaan iyo Madow ahaynba waa ku galiyaa. Waa sababtaa midda Islaamku u adkeeyey in qofka muslimka ahi deegaan ka dhigto waddan aan muslim ahayn.
Ummaddii Muslimka ahayd ee u qaxday wadamada galbeedka waxay u tageen dad ay dhinac walba ku kala duwan yihiin. Haddii ay ahaan lahayd Diin, Dhaqan, Qaanuun iyo sida loo nool yahayba. Diin iyo dhaqan waa waxa ugu muhiimsan ee ummadi isku aanaysato ama isku xiriiriso, kala duwanaanshuhu haddii uu labadaa arrimood galona waa adag tahay in la helo wax kale oo ummad xiriirin kara.Waa Ummad qaanuunkeeda iyo dhaqankeedu ku dhisan yihiin waxay iyagu gacantooda ku samaysteen, halka qofka muslimka ahi aaminsan yahay in la raaco qaanuunka ALLAAH dunida ugu talo galay. Waa kaaf iyo kala dheeri iyo arrimo aan marna la iswaafajin karin.
Qaanuunka galbeedku wuxuu ku dhisan yahay oo uu ku sar go’an yahay hadba sida waafaqsan dhaqankooda iyo noloshooda. Tusaale haddii aan u soo qaadanno qaabka qoyska; Waxa qoyska galbeedku ka kooban yahay labada waalid iyo hal ama laba ilmood, noloshooduna intaa ayay ku sar go’an tahay. Qaanuunka reerka ku saabsan waxaa lagu jaangooyey qoyskaa tirada yar ee dhawrka qof ka kooban. Halka laga yaabo in qoyska muslimka ah ee qaxa ku tagay uu ka kooban yahay lix ilaa tobaneeyo qof. Qoyskaas isagoon dhib kale loo gaysan ayaa nidaamka qoyska reer galbeedka u dagsan wuxuu ku noqdaa culays aanay labada waalid ka soo bixi karin.
Waxaa iyaga hoodo iyo ayaan u ah in lamaanihiiba uu laba ilmood haysto, ciddii ka badan doontaana waxay u arkaan qolo aan marna la qabsan karin nolosha casriga ah, khilaafsanna jaangooyada taranka dadka dunidu u dhigtay. Gabar reer galbeed ah ayaa ALLAAH da’dii u horraysey wuxuu ku beeray mataano, waxayna dhashay wiil iyo gabar. Iyadoo aad u faraxsan oo gabar kale u sheekaynaysa ayay tiri: Waxaan jeclaa inaan laba ilmood dhalo, oo waliba kala ah wiil iyo gabar. Nasiibkayga hal mar ayaan dhalay oo ilmo dambe uma baahni.
Dhanka waxbarashada, waxaa wadamada galbeedka u dagsan in iskuulka iyo gurigu wada shaqeeyaan, iskana caawiyaan waxbarashada carruurta. Waxaa kale oo waalidka looga baahan yahay inuu tago kulamada waalidiinta,haddii ay noqon lahayd kulan guud ama mid gaar ahba. Waa arrin wanaagsan in waalidka iyo macallimiintu wada shaqeeyaan, laakiin waxaa laga yaabaa hal reer oo muslim ah in ilaa dhawr ilmood ay iskuulka aadaan, dhawrna ay xannaanada aadaan, qaar aan labadaba gaarinna ay guriga joogaan. Waxaa la arkaa in aabbihii shaqeeyo oo aanay u suurtagalin inuu dhammaan kulamadii waalidiinta ka qayb galo, hooyadiina aanay ka badin karin inta ay guriga ku hayso.
Dhawr kulan haddii uu waalidkii iman waayo waxaa loo arkayaa inuu yahay qof qayrumasuul ah, sababtoo ah sharcigooda ayaa oranaya waalidkii aan kulamada iman inuu yahay qof aan masuul ilmaha ka qaadi karin. Iyagu waxay wax ku goosanayaan reer leh laba ilmood ee ma oranayaan reerkani carruur badan ayuu leeyahay, sidaa darteed uma suurtagalayso inuu kulan walba yimaado. Waxa kale oo aan dhacayn in qaanuun cusub loo dajiyo. Arrinkaa wuxuu reero badan ku keenay inay ilmihii dayacmaan, sidaana ay gacanta uga baxaan, marmarna ay keentoba in ilmihii lagala wareego.
Sidoo kale waxaa la mid ah isbitaalada oo laga yaabo in ilmihii loo sameeyo ballan dhakhtar. Dhakhtarku wuxuu isagu fiirinayaa maalinta uu firaaqada yahay ee oran maayo reer hebel talow waqti ma helayaan ay ilmaha kuugu keenaan. Waxaad mar walba la kulmi waalid ka welwelsan ballan dhakhtar oo ay baajiyeen kadib markii ay waayeen waqti ay ilmaha ku geeyaan. Waxaa markaa imanaysa in dhakhtarkii iyo waalidkii isku dhacaan, mararna waxayba keentaa in arrinkoodu dacwo gaaro. Mararka qaarkood waxaad ku arki goobaha caafimaadka hooyo kaliya oo wadda dhawr carruur ah. Mid ay xawlka ku waddo,mid ay daadihinayso. Qofkii aan la socon xaalka wuxuu moodi in dhammaan carruurtu wada jirran yihiin. Ma jirranee, waxaa buka uun mid ka mid ah, kadibna intii kale cid looga soo tago ayaa la waayey, Aabbihiina inuu shaqo jiro ama aanuba joogin ayaa laga yaabaa, waxayna noqotay markaa in la soo wada kexeeyo.
Isbitaalada kaliya maahane meel kasta muuqaalkaas waad ku arki, haddii ay noqon lahayd dukaamada, xafiisyada, goobaha la isugu yimaado, goobaha basaska iyo tareemada laga raaco iwm. Markii aad la kulanto gabar soomaaliyeed oo la harjadeysa koox ilmo ah, oo lagaba yaabo in qaarkood isku nuug yihiin, oo ay hareer walba ka xigaan wajiyo tuban oo aan gacalo u hayn, amaba il quursi ku fiirinaya run ahaantii maahan muuqaal ku farax galinaya.
|
Maqaalada la xiriira ee Cabdulqaadir C. Diini
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|